Ψυχοθεραπεία και Coaching: αποδομώντας τις διαφορές τους

Η ψυχοθεραπεία δεν χρειάζεται ίσως ιδιαίτερες συστάσεις. Αποτελεί μια επιστημονικά τεκμηριωμένη μέθοδο, με πολλές διαφορετικές προσεγγίσεις, μέσα από την οποία οι άνθρωποι υποστηρίζονται από ειδικούς – τους ψυχοθεραπευτές – για να ξεπεράσουν ψυχολογικής φύσεως ζητήματα.

Έχοντας σαν βασικό εργαλείο την συζήτηση και αξιοποιώντας τεχνικές στις οποίες έχουν εκπαιδευτεί, οι ψυχοθεραπευτές βοηθούν τους θεραπευόμενους να επιτύχουν ψυχική ισορροπία και να εξαλείψουν δυσλειτουργικά συμπτώματα με αποτέλεσμα να μπορούν οι θεραπευόμενοι να βιώνουν υψηλότερο βαθμό ικανοποίησης από στη ζωή τους.

Το coaching είναι μια σχετικά πιο νέα μορφή συνεργασίας. Σύμφωνα με τον ορισμό που δίνει ο ICF (International Coaching Federation), το coaching είναι μια συνεργασία ανάμεσα σε έναν coach και σε έναν πελάτη σε μια δημιουργική διαδικασία που προκαλεί τη σκέψη και εμπνέει τον πελάτη να μεγιστοποιήσει προσωπικές και επαγγελματικές δυνατότητες. Αποσκοπεί στην ουσία στο να βοηθήσει τον πελάτη να αναπτύξει και να εξελίξει το δυναμικό του, να θέσει ρεαλιστικούς στόχους στον τομέα ζωής που τον ενδιαφέρει και να εστιάσει στις δυνάμεις του προκειμένου να τους πραγματοποιήσει. Ο coach, μέσα από μια σειρά εργαλείων και τεχνικών, υποκινεί τον πελάτη σε δράση προκειμένου να αναπτύξει τις δεξιότητες εκείνες που θα του επιτρέπουν να επιλύει μόνος του τα προβλήματα του και να μπορεί να προσανατολίζει θετικά τη ζωή του στο μέλλον.

Έχοντας ένα εγγενές ενδιαφέρον για την ανάπτυξη και αξιοποίηση του δυναμικού που κρύβουν οι άνθρωποι, το coaching τράβηξε αμέσως το ενδιαφέρον μου και αποφάσισα να εκπαιδευτώ και σε αυτό. Θεωρώ πώς να το βοηθήσουμε τους ανθρώπους να αποσύρουν τα εμπόδια που παρακωλύουν την ομαλή τους ανάπτυξη και πορεία – πράγμα που κάνει η ψυχοθεραπεία - δεν εξασφαλίζει πάντα από μόνο του ένα ευοίωνο και ευτυχισμένο μέλλον. Συχνά χρειάζεται να μάθουμε, πώς να θέτουμε στόχους, πώς να εργαζόμαστε για να τους πετύχουμε, πώς να αξιολογούμε το αποτέλεσμα, πώς να κινητοποιούμε τον εαυτό μας, πώς να συντονιζόμαστε με τις ανάγκες και τα θέλω μας. Αυτό το κάνει το coaching.

Εργάζομαι ως ψυχοθεραπεύτρια. Θεωρώ το coaching κομμάτι της δουλειάς μου ούτως ή άλλως και έχω υπηρετήσει στο παρελθόν με μεγάλη αγάπη και την συμβουλευτική. Το παρόν άρθρο αποτελεί μια πηγή προβληματισμού για τις λεγόμενες διαφορές ανάμεσα στο coaching από τη μια και στην ψυχοθεραπεία από την άλλη… τις οποίες ως επί το πλείστον επικαλούνται οι coaches, σε μια προσπάθεια να οριοθετήσουν αλλά και να δώσουν ταυτότητα στο πεδίο του coaching.

1. Το coaching ασχολείται με το παρόν-μέλλον ενώ η ψυχοθεραπεία με το παρελθόν

Στην ψυχοθεραπεία – όποιας προσέγγισης και αν είναι αυτή - απώτερος και ουσιαστικός στόχος είναι να πετύχουμε μια καλύτερη ποιότητα ζωής για τον θεραπευόμενο. Για να καταστεί αυτό δυνατό δουλεύουμε τόσο με το παρελθόν, όσο και με το παρόν αλλά και το μέλλον. Ψυχοθεραπεία δεν είναι μόνο η κλασσική ψυχανάλυση, η οποία είναι προσανατολισμένη στα παιδικά τραύματα. Γνωστικά μοντέλα παρέμβασης σχεδιασμένα να αντιμετωπίσουν την κατάθλιψη, δουλεύουν πολύ ενεργά με τον παρόν και το μέλλον. Όταν δουλεύω με θεραπευόμενους με αποφευκτικά στοιχεία προσωπικότητας, με αναβλητικές τάσεις αλλά και με συναισθηματικές διαταραχές δουλεύω πολύ συνειδητά και με την μελλοντική στοχοθεσία. Στο coaching από την άλλη πλευρά ανατρέχουμε στο παρελθόν όταν χρειάζεται, προκειμένου να κατανοήσουμε συμπεριφορές, στάσεις και αντιλήψεις του πελάτη. Μη έχοντας όμως ένα συγκεκριμένο ψυχοθεραπευτικό μοντέλο ως υπόβαθρο στο coaching, αυτό καθίσταται συχνά κάπως επικίνδυνο. Και αυτό γιατί αν αγγίξουμε πιο πυρηνικά δυσλειτουργικά σχήματα και τραυματικές δομές οφείλουμε να έχουμε είτε την θεραπευτική δεινότητα να τα δουλέψουμε, είτε την διαγνωστική επάρκεια για να τα αναγνωρίσουμε και να τα παραπέμψουμε.

2. Το coaching απευθύνεται σε ψυχικά υγιείς ανθρώπους

Μια από τις συνηθέστερες συστάσεις για το coaching είναι ότι αυτό μπορεί να έχει αποτέλεσμα και να βοηθήσει ανθρώπους χωρίς σοβαρή ψυχοπαθολογία. Στην ουσία το coaching απευθύνεται σε ψυχικά υγιείς ανθρώπους που επιθυμούν να εξελίξουν με κάποιον τρόπο τον εαυτό τους. Το καίριο ερώτημα που τίθεται εδώ είναι πως, ένας ειδικός ο οποίος δεν έχει εκπαιδευτεί στην διάγνωση ψυχικών διαταραχών και δεν λειτουργεί σε μια διαγνωστική βάση, εντοπίζει μια παθογένεια και παραπέμπει; Πιστεύω ότι κάποιου είδους διαταραχές είναι πιο εύκολα αναγνωρίσιμες από κάποιες άλλες ακόμα και από μη ειδικούς ψυχικής υγείας. Πχ οι Αγχώδεις Διαταραχές μπορούν εύκολα σχετικά να διαγνωστούν. Για τις Διαταραχές Προσωπικότητας ωστόσο, θα διατηρούσα τις επιφυλάξεις μου. Πιστεύω ακράδαντα πως η εμπειρία ενός coach μπορεί να τον βοηθήσει σημαντικά ως προς αυτήν την κατεύθυνση. Τόσο τα όρια όμως μιας παθολογίας καθώς και η συνοσηρότητα δεν είναι ευδιάκριτες περιοχές, ακόμα και για ειδικούς ψυχικής υγείας.

3. Οι «coaching» ερωτήσεις

Λατρεύω τις coaching ερωτήσεις. Πρόκειται για ερωτήσεις μας προσανατολίζουν σε λύσεις, σε δυνατότητες και σε πράξεις. Μας ανοίγουν μονοπάτια σκέψης, εκεί που βαδίζουμε σε αδιέξοδο ή σε φαύλο κύκλο. Μας δίνουν προοπτικές όταν θεωρούμε ότι έχουμε σκεφτεί τα πάντα. Χρήσιμο εργαλείο, χρήσιμος και απελευθερωτικός τρόπος σκέψης. Όμως τις ερωτήσεις αυτές ή αυτού του τύπου τις χρησιμοποιούμε χρόνια, τόσο στην συμβουλευτική όσο και σε ένα κομμάτι της ψυχοθεραπείας. Δεν είναι μια νέα προσέγγιση ή ένας καινούριος τρόπος να δουλέψει κανείς. Οι coaching ερωτήσεις έχουν τις ρίζες τους στην κινητοποιητική συνέντευξη καθώς και στην Γνωστική Συμπεριφορική θεωρία. Δουλεύοντας τες σωστά, μπορούμε ενεργοποιήσουμε το δυναμικό του πελάτη, είτε σε coaching είτε σε θεραπευτικό πλαίσιο.

4. Το coaching είναι χρονικά προσδιορισμένο ενώ η ψυχοθεραπεία όχι

   Το coaching είναι χρονικά προσδιορισμένο. Και αυτός το χρονικός περιορισμός είναι αναπόσπαστο ίσως κομμάτι της διαδικασίας. Η παρακίνηση, η οργάνωση των ενεργειών μας προς ένα στόχο, δεν θα μας οδηγήσουν πουθενά αν δεν αρχίσουμε να οδεύουμε προς αυτό το στόχο. Ο coach είναι εκεί για να μας βοηθήσει, όχι για να συντηρεί την αναβλητικότητα μας. Και η ψυχοθεραπεία όμως μπορεί να γίνει χρονικά προσδιορισμένη. Αυτό δεν σημαίνει ότι στο τέλος αυτής της συμφωνημένης πορείας, θα έχει οπωσδήποτε επιτευχθεί ο θεραπευτικός στόχος. Αλλά η ύπαρξη του τέλους, μπορεί να λειτουργήσει κινητοποιητικά για κάποιους πελάτες για να αξιοποιήσουν στο έπακρο τα οφέλη και τις δυνατότητες που ανακαλύπτουν μέσα σε αυτό το ταξίδι. Δεν τους αφήνει να βουλιάξουν στην θεραπευτική πολυθρόνα, αναμασώντας προβλήματα, γεγονότα και δυσλειτουργίες. Ο χρονικός προσδιορισμός όμως είναι κάτι που μπορεί να λειτουργήσει κινητοποιητικά για κάποιους πελάτες και αγχωτικά για κάποιους άλλους.
   

5. Το coaching έχει μετρήσιμα αποτελέσματα

Η μέτρηση του θεραπευτικού αποτελέσματος αποτέλεσε και αποτελεί ένα αμφιλεγόμενο ζήτημα τόσο για την ψυχοθεραπεία όσο και για πολλές κοινωνικές επιστήμες. Η αναγκαιότητα είναι σαφής: πώς να αποδείξεις την ύπαρξη μιας αλλαγής αν δεν μπορείς να την μετρήσεις. Και αυτό κάνει νόημα …. για την έρευνα όμως. Το coaching φαίνεται αρκετά προσανατολισμένο ως προς αυτή τη μέτρηση. Η μέτρηση όμως έχει νόημα αν εξυπηρετεί για κάποιον λόγο και τον ίδιο τον πελάτη. Δεν ενδιαφέρονται όλοι να μεταφράσουν την βελτίωση τους σε αριθμούς. Η προσωπική αναφορά για την ύπαρξη ή όχι αλλαγής και μέχρι πιο βαθμό, συνήθως είναι αρκετή σε ένα θεραπευτικό πλαίσιο, χωρίς την ανάγκη να μεταφραστεί σε αριθμό. Υπάρχουν άπειρα ερωτηματολόγια και κλίμακες που μπορούν να δώσουν ένα σκορ σχεδόν σε κάθε παθολογία ή χαρακτηριστικό. Το θέμα επομένως δεν είναι αν μπορεί η ψυχοθεραπεία ή το coaching να μετρήσουν, είναι αν θέλουν.

Θα κλείσω τις προσωπικές μου αυτές απόψεις, δανειζόμενη την τοποθέτηση ενός ψυχοθεραπευτή – ψυχαναλυτή και συγγραφέα, του Michael Bader από το San Francisco, που και αυτός όπως και εγώ θεωρούμε πως οι διαφορές τους είναι υπερεκτιμημένες. Στο άρθρο του λοιπόν, The difference between coaching and therapy is greatly overstated, αναφέρει:

“Η μεγαλύτερη διαφορά ανάμεσα στο coaching και στην ψυχοθεραπεία είναι, κατά την άποψη μου, πως το θεωρητικό υπόβαθρο που καθοδηγεί τη δουλειά μου ως θεραπευτής μπορεί να εξηγήσει πως το coaching δουλεύει ή δεν δουλεύει, ενώ οι θεωρίες που καθοδηγούν το coaching δεν μπορούν να κάνουν το ίδιο για την ψυχοθεραπεία”

Πηγές:

https://coachfederation.org

Michael Bader, The difference between coaching and therapy is greatly overstated

Πηγή 1ης δημοσίευσης: Η Πύλη της Ψυχολογίας, Psychology